Αλμπέρ Καμύ – Ελευθερία του τύπου

Πολύς ο λόγος για τον Αλμπέρ Καμύ τις τελευταίες μέρες εδώ μέσα. Ο Karl βαρέθηκε να το ποστάρει, το έκανε πάσα στο chat, εγώ το βρήκα εξαιρετικό και το πόσταρα.

Το άρθρο κυκλοφόρησε στις 25 Νοεμβρίου 1939 στη Λε Σουαρ Ρεπουμπλικέ, μιας δισέλιδης εφημερίδας σε ένα φύλλο τυπωμένο μπρος-πίσω στο Αλγέρι, υπό τη διεύθυνση του γάλλου συγγραφέα.


Το ζήτημα στη Γαλλία σήμερα δεν είναι πώς να διασωθεί η ελευθερία του τύπου. Είναι να αναζητήσουμε πώς, απέναντι στην κατάργηση αυτών των ελευθεριών, μπορεί να εξακολουθεί να παραμείνει ελεύθερος κάθε δημοσιογράφος. Το πρόβλημα δεν αφορά τις συλλογικότητες, αλλά το άτομο.

Ακριβώς λοιπόν αυτό που θα επιθυμούσαμε να καθορίσουμε εδώ είναι οι όροι και οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες, εντός ακριβώς του πλαισίου που καθορίζεται από τον πόλεμο και τις δουλείες του, η ελευθερία μπορεί όχι μόνο να επιβιώνει, αλλά και να εκδηλώνεται. Τέσσερις είναι αυτές οι προϋποθέσεις: η διαύγεια, η άρνηση, η ειρωνεία και η εμμονή.

Η διαύγεια προϋποθέτει την αντίσταση στο μίσος και τη μοιρολατρία. Είναι βέβαιο πως στον κόσμο που προσεγγίζουμε δια των εμπειριών μας τα πάντα μπορούν να αποφευχθούν. Ο ίδιος ο πόλεμος είναι ένα ανθρώπινο φαινόμενο, που ανά πάσα στιγμή είναι δυνατό να αποφευχθεί με ανθρώπινα μέσα. Αρκεί να γνωρίζει κανείς την ευρωπαϊκή πολιτική ιστορία των τελευταίων χρόνων για να βεβαιωθεί πως ο πόλεμος, όποιος κι αν είναι αυτός, έχει προφανείς αιτίες. Αυτή η διαυγής αντίληψη για τα πράγματα αποκλείει το τυφλό μίσος και την απελπισία που επιτρέπει τα πάντα. Εν έτει 1939, κανένας ελεύθερος δημοσιογράφος δεν απελπίζεται και ο καθένας αγωνίζεται για ότι θεωρεί αληθινό λες κι οι εξελίξεις των γεγονότων καθορίζονται από την ατομική του δράση. Δεν αναδημοσιεύει τίποτα που θα μπορούσε να πυροδοτήσει το μέλλον ή να προκαλέσει την απελπισία. Όλα τα παραπάνω βρίσκονται απολύτως εντός των δυνατοτήτων τους.

Απέναντι στην πλημμυρίδα της ηλιθιότητας, είναι επίσης αναγκαίο να προβάλλουμε ορισμένες αντιθέσεις. Όλες οι δυσκολίες του κόσμου δεν μπορούν να κάμψουν ένα πνεύμα κάπως καθαρό ώστε να αποδεχθεί να γίνει ανέντιμο. Για όποιον γνωρίζει το μηχανισμό της πληροφόρησης έστω και λίγο, είναι μάλλον εύκολο να διαπιστώνει την αυθεντικότητα κάθε είδησης. Κι είναι στο έργο αυτό που οφείλει να αφιερωθεί κάθε ελεύθερος δημοσιογράφος. Διότι, ακόμα κι αν δεν μπορεί να πει όλα όσα σκέφτεται, του είναι πάντα δυνατό τουλάχιστο να μη λέγει όλα όσα θεωρεί παραπλανητικά. Κάθε ελεύθερη εφημερίδα κρίνεται εξίσου από όσα λέγει και όσα δεν λέγει. Αυτή η αρνητική ελευθερία είναι μακράν η σημαντικότερη όλων, για όποιον γνωρίζει πώς να την τηρεί. Διότι προετοιμάζει την έλευση της αληθινής ελευθερίας. Κατά συνέπεια, κάθε ανεξάρτητη εφημερίδα αναφέρει τις πηγές της, βοηθάει το κοινό της να τις αξιολογούν, απεχθάνεται την πλύση εγκεφάλου, καταργεί την καθοδήγηση, απαλύνει διαμέσου του σχολιασμού την ομοιομορφία της πληροφόρησης και γενικά υπηρετεί την αλήθεια στο βαθμό των δυνάμεών της. Όσο σχετικό κι αν είναι αυτό το μέτρο, τουλάχιστο μας επιτρέπει να αρνούμαστε αυτό που καμία δύναμη στον κόσμο δε θα μπορούσε να μας εξαναγκάσει να αποδεχθούμε: να μετατραπούμε σε υπηρέτες του ψεύδους.

Οδηγούμεθα έτσι στην ειρωνεία. Θεωρούμε αρχικά δεδομένο πως κάθε πνεύμα που αρέσκεται να επιβάλει δια της βίας τη θέλησή του, έχει ανοσία στην ειρωνεία. Δεν μπορώ να δω τον Χίτλερ (Hitler), για να πάρω ένα μόνο σχετικό παράδειγμα, να καταφεύγει στη σωκρατική ειρωνεία. Αυτό σημαίνει πως η ειρωνεία μετατρέπεται σε απαράμιλλο όπλο κατά των δυναστών. Η ειρωνεία συμπληρώνει την άρνηση, υπό την έννοια πως επιτρέπει, όχι απλά να απορρίπτεται ότι είναι λανθασμένο, αλλά συχνά να λέγει ότι είναι αληθές. Εν έτει 1939, κανένας ελεύθερος δημοσιογράφος δεν έχει αυταπάτες ως προς τη νοημοσύνη των καταπιεστών του. Είναι απαισιόδοξος για τη φύση του ανθρώπου. Κάθε αλήθεια που εκφέρεται σε δογματικούς τόνους λογοκρίνεται, εννέα φορές στις δέκα. Αν η ίδια αλήθεια ειπωθεί πλαγίως, λογοκρίνεται μόνον πέντε φορές στις δέκα. Αυτή η διάταξη απεικονίζει με αρκετή πιστότητα τα περιθώρια της ανθρώπινης διάνοιας. Εξηγεί επίσης πως γαλλικές εφημερίδες σαν το «μερλ» ή το «κανάρ ανσενέ» εξακολουθούν να δημοσιεύουν τα θαρραλέα άρθρα που όλοι γνωρίζουμε. Άρα εν έτει 1939, ένας ελεύθερος δημοσιογράφος είναι εξορισμού είρων, έστω και παρά τη θέλησή του. Αν και η αλήθεια και η ελευθερία είναι απαιτητικές ερωμένες, καθώς διαθέτουν ελάχιστους εραστές.

Είναι σαφές πως αυτή η διανοητική κατάσταση που εκτέθηκε εν συντομία εδώ, δεν είναι δυνατό να υποστηριχτεί αποτελεσματικά χωρίς ένα ελάχιστο εμμονής. Πολλά εμπόδια εγείρονται στο δρόμο της ελευθερίας της έκφρασης. Και το πνεύμα δεν αποθαρρύνεται από τα υψηλότερα εξ αυτών. Διότι οι απειλές, οι διακοπές κυκλοφορίας, οι διώξεις στη Γαλλία ως επί το πλείστον επιτυγχάνουν αποτελέσματα αντίθετα του αναμενομένου. Χρειάζεται από την άλλη να αποδεχθούμε πως υπάρχουν αποθαρρυντικά εμπόδια: η εμμονή της ανοησίας, η οργανωμένη παραπλάνηση, η πνευματική οξύτητα, κι ας αρκεστούμε σε αυτά. Αυτά είναι τα μεγάλα εμπόδια που καλούμαστε να καταρρίψουμε. Η ύπατη αρετή στο σημείο αυτό είναι η εμμονή. Εμμονή που παραδόξως αλλά φανερά τίθεται τότε στην υπηρεσία της αντικειμενικότητας και της ανεκτικότητας.

Ιδού λοιπόν ένας κανόνας για να διατηρηθεί η ελευθερία εν μέσω στης γενικευμένης δουλείας. Και λοιπόν; Θα μας πουν. Μετά τι γίνεται; Ας μη βιαζόμαστε. Αν μόνο κάθε Γάλλος αποφάσιζε να διατηρήσει στην προσωπική του σφαίρα όλα όσα θεωρούσε αληθή και δίκαια, αν επέμενε να συμβάλλει με τις ταπεινές του δυνάμεις στη διατήρηση της ελευθερίας, να αντισταθεί στην παράδοση και να καταστήσει γνωστή αυτή του την θέλησή, τότε μόνο αυτός ο πόλεμος θα κερδιζόταν, με την πλήρη έννοια του όρου.

Ναι, είναι συχνά παρά τη θέλησή του που ένα ελεύθερο πνεύμα σήμερα θα καταφύγει στην ειρωνεία. Τι ευχάριστο να βρει κανείς σε αυτόν το φλεγόμενο κόσμο; Αλλά η αξία του ανθρώπου είναι να ορθώνει το ανάστημά του, απέναντι σε όλα όσα θέλουν να τον εκμηδενίσουν. Κανείς δεν επιθυμεί σε είκοσι πέντε χρόνια να ξαναζήσουμε την εμπειρία του 1914 και του 1939. Χρειάζεται λοιπόν να δοκιμάσουμε μια, ολοκαίνουργια ακόμα, μέθοδο: την δικαιοσύνη και τη γενναιοδωρία. Που δεν μπορούν να εκδηλωθούν παρά εντός ήδη ελευθέρων καρδιών και πνευμάτων που εξακολουθούν να παραμένουν διαυγή.

Η διαμόρφωση τέτοιων καρδιών και τέτοιων πνευμάτων, ή μάλλον η αφύπνισή τους, να ποιο είναι ταυτόχρονα το φιλόδοξο και ταπεινό έργο, που ανατίθεται σε κάθε ανεξάρτητο άνθρωπο. Χρειάζεται να συνεχίσουμε, περισσότερο από οποτεδήποτε στο παρελθόν. Η ιστορία μπορεί να καταγράψει ή να μην καταγράψει, τις προσπάθειές μας. Αλλά τουλάχιστο να τις έχουμε κάνει.

Πηγή: Ppol