Jacque Fresco!!!

Για έναν κόσμο βιώσιμο και ασφαλή, δίχως φτώχεια, στερήσεις, ανισότητες, πολιτική, πολέμους… - όπως λέει και στο οπισθόφυλλο του βιβλίου - βρίσκω τις προτάσεις του Jacque Fresco τις πιο ενδιαφέρουσες με διαφορά.

Τώρα, το κατά πόσο είναι εφικτός αυτός ο «επαναπροσδιορισμός της κοινωνίας» είναι – για αρχή - λόγια περιττά. Περιττά, κουραστικά και… όσοι πιστοί προσέλθετε.

Ένα βιβλίο…

*****

Μια συνέντευξη…

Kathimerini.gr: Μια σύντομη ματιά στο βιογραφικό σας δείχνει ότι είστε ένας άνθρωπος πολυμήχανος, με πολλά ενδιαφέροντα και έχοντας εργαστεί σε διάφορους και διαφορετικούς τομείς. Πότε ξεκινήσατε να ασχολείστε με την «Μηχανική της Ανθρώπινης Συμπεριφοράς» (Human Factors Engineering) και να εμβαθύνετε στις προοπτικές των ανθρώπινων ικανοτήτων;


«Ξεκίνησα να ασχολούμαι με αυτό το γνωστικό πεδίο, πριν μετατραπεί σ' ένα αναγνωρισμένο επάγγελμα. Αρχικά, ξεκίνησε ως μια προσπάθεια για να καταστούν οι ανθρώπινες διαδικασίες πιο αποδοτικές σε ζητήματα τεχνολογίας. Σύντομα διαπίστωσα ότι αυτή η γνώση χρησιμοποιήθηκε για την άντληση μεγαλύτερης ανθρώπινης παραγωγικότητας σε σύντομα χρονικά διαστήματα και συνειδητοποίησα ότι εξυπηρετούσε περισσότερο τους σκοπούς της βιομηχανίας παρά τον ίδιο τον άνθρωπο, γεγονός που με έκανε να αισθάνομαι άβολα».

Kathimerini.gr: Παρακολουθώντας κάποιος τη συνέντευξη που δώσατε στον Larry King το 1974, εκπλήσσεται σχετικά με τις εκτιμήσεις που κάνατε για το μέλλον της ανθρώπινης κοινωνίας αλλά και για τους εναλλακτικούς τρόπους σκέψης που προτείνατε. Ποια ήταν η υποδοχή των τοποθετήσεών σας εκείνη την εποχή και ποια σήμερα, 35 χρόνια μετά;

«Την εποχή εκείνη υπήρχε ελάχιστο ενδιαφέρον διότι οι συνθήκες ήταν σχετικά σταθερές. Νομίζω ότι οι απόψεις αυτές έγιναν περισσότερο επίκαιρες όταν οι κοινωνίες, τουλάχιστον η πλειοψηφία των ανθρώπων, άρχισαν να αντιμετωπίζουν προβλήματα διαβίωσης. Εάν η ταινία «Zeitgeist Addendum» είχε γυριστεί δέκα χρόνια πριν, δεν θα είχε ελκύσει τόσο πολύ το ενδιαφέρον του κοινού. Νομίζω ότι η κοινωνική αλλαγή συντελείται επειδή το επιτρέπουν περισσότερο οι κοινωνικές συνθήκες παρά η ύπαρξη ατομικών επιθυμιών».

Kathimerini.gr: Αρκετές φορές έχετε επισημάνει την αναπαραγωγή της καθεστηκυίας τάξης με τη χρήση διαφόρων μεθόδων κατήχησης. Όπως έχετε πει, από τη στιγμή που η παιδεία ως θεσμός εξυπηρετεί συγκεκριμένα συμφέροντα, ποιες είναι οι προοπτικές (ή ακόμα και οι θεσμοί) που μπορούν να εμπιστευτούν οι άνθρωποι για ένα καλύτερο μέλλον;

«Δεν γνωρίζω αν υπάρχουν κάποιοι άλλοι εναλλακτικοί δρόμοι που βρίσκονται εκτός του υπάρχοντος θεσμικού πλαισίου. Νομίζω ότι οι καθιερωμένοι θεσμοί ευθύνονται για τα περισσότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Χρειάζεται να επικεντρωθούμε όχι τόσο στο άτομο, όσο στο περιβάλλον και την κοινωνία που παράγει αποκλίνουσες συμπεριφορές όπως ρατσισμό, μισαλλοδοξία, προκατάληψη και ανταγωνιστικότητα. Για παράδειγμα, η σπανιότητα προκαλεί υψηλό βαθμό άγχους και βίας και οδηγεί στη συρρίκνωση των οικονομικών απολαβών και σε πολέμους για την άντληση δυσεύρετων πόρων. Όλες οι κοινωνικές μας ρυθμίσεις βασίζονται στη σπανιότητα ενώ, τόσο η εκπαίδευση, όσο και οι αξίες που έχουμε διαιωνίζονται από τους υπάρχοντες θεσμούς».

Kathimerini.gr: Ένας από τους σημαντικότερους ισχυρισμούς του «Venus Project» είναι ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα, δομικό συστατικό για τις κοινωνίες εδώ και αιώνες, αποδεικνύεται απαρχαιωμένο. Κατά τη γνώμη σας, ποια είναι τα κυριότερα στάδια που πρέπει να περάσουμε ως κοινωνία για να αντικαταστήσουμε την αγοραστική δύναμη (σ.σ.: με τα χρήματα);

«H κοινωνική εξέλιξη ενδεχομένως προϋποθέτει την κατάρρευση ορισμένων κατεστημένων δομών και θεσμών. Πιστεύω ότι πρέπει πρώτα να απομυθοποιήσουμε τους εκλεγμένους ηγέτες μας, να συνειδητοποιήσουμε την ανικανότητα τους να επιλύουν προβλήματα και ύστερα να αντιληφθούμε την ανάγκη για άλλες κοινωνικές ρυθμίσεις. Πρέπει να δεχτούμε εναλλακτικές οδούς που εντάσσουν στη λογική τους τη διαθεσιμότητα των φυσικών πόρων του πλανήτη. Αυτό θα σήμαινε ότι οι πόροι της γης καθορίζουν τον αριθμό των ανθρώπων που μπορεί ο πλανήτης να 'υποστηρίξει'. Η πραγματική δυσκολία είναι να διαχειριστούμε έξυπνα τους φυσικούς πόρους έτσι ώστε να επωφεληθούν όλοι οι άνθρωποι. Μπορούμε να ξεπεράσουμε την ανάγκη για ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα καθιστώντας διαθέσιμα τα βασικά αγαθά σε όλους, χωρίς τιμή, χρησιμοποιώντας τις επιστήμες και την πληροφορική».

Kathimerini.gr: Πώς μπορεί το ατομικό κίνητρο για την απόκτηση χρημάτων -με άλλα λόγια για την απόκτηση εξουσίας- να αλλάξει για χάρη του συλλογικού καλού;

«Οι άνθρωποι δεν πρόκειται να αναπτύξουν διαφορετικά κίνητρα παρά μόνο όταν αυτό το σύστημα καταρρεύσει, μια διαδικασία που ξεκινά τώρα».

Kathimerini.gr: Πιστεύετε ότι αυτό (το κίνητρο για απόκτηση χρημάτων & εξουσίας) είναι εγγενές στην ανθρώπινη φύση ή κάτι που διδασκόμαστε;

«Δεν πιστεύουμε ότι υπάρχει μια καθορισμένη ανθρώπινη φύση αλλά μια ανθρώπινη συμπεριφορά που επηρεάζεται πάντα από το περιβάλλον. Οι περισσότερες κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές σήμερα θα ήταν κοινωνικά αποκλίνουσες (προσβλητικές) σε μια πιο συνετή και λογική κοινωνία. Ωστόσο, όσο και αν οι άνθρωποι μοχθούν για καλύτερες αξίες, καλύτερα ιδανικά και βελτιωμένες συμπεριφορές, τίποτε από αυτά δεν μπορεί να υλοποιηθεί ενόσω υπάρχει πείνα, ανεργία, στέρηση, πόλεμος και φτώχεια. Συνήθως, οι άνθρωποι που δεν διαθέτουν εισόδημα πράττουν οτιδήποτε είναι αναγκαίο για να παράσχουν τα 'προς το ζην' στους εαυτούς τους και τις οικογένειές τους. Μπορεί οι αξίες τους να είναι υποδειγματικές αλλά η συμπεριφορά τους θα αντανακλά την πραγματικότητα της κατάστασης.

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, για παράδειγμα, ακόμη και οι πιο 'αξιοσέβαστες' οικογένειες Γερμανών έδιναν μάχη στους σκουπιδοτενεκέδες για να βρουν φαγητό και να επιβιώσουν. Σε μια κοινωνία προσανατολισμένη στη σπανιότητα (έλλειψη), η γενναιοδωρία εμφανίζεται πολύ σπάνια.
Ένας από τους πιο σημαντικούς περιοριστικούς παράγοντες στις προσπάθειες βελτίωσης της ανθρώπινης κοινωνίας είναι η αδυναμία μας να καταλάβουμε τη σημασία των ιστορικών και κοινωνικών δυνάμεων και σε ποιο βαθμό αυτές επηρέασαν τη σκέψη μας, τις αξίες μας και/ή τη συμπεριφορά μας.

Όταν εξετάζουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά με τον ίδιο τρόπο που αναλύουμε τα φυσικά φαινόμενα, κατανοούμε καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται οι αξίες και η συμπεριφορά μας. Στις φυσικές επιστήμες τα φυσικά φαινόμενα, ερμηνεύονται υπό τη δράση ορισμένων μόνιμων δυνάμεων. Για παράδειγμα, ένα ιστιοφόρο δεν πλέει μόνο του, κινείται από την ώθηση του ανέμου. Ένας τηλεφωνικός στύλος δεν πέφτει στο έδαφος από μόνος του, ασκούνται πάνω του πολλές δυνάμεις για να γίνει κάτι τέτοιο, όπως η βροχή, η βαρύτητα, ο άνεμος κλπ.
Με άλλα λόγια, η ανθρώπινη συμπεριφορά υπόκειται στους φυσικούς νόμους και στη δράση εξωτερικών δυνάμεων και διαμορφώνεται από τις αλληλεπιδρώσες μεταβλητές στο περιβάλλον. Το ίδιο ισχύει και για τη συμπεριφορά που κρίνεται ως προσβλητική και αποκλίνουσα. Επηρεάζεται από τις εμπειρίες του ατόμου, από παράγοντες διατροφής στα πρώιμα στάδια της ζωής και από αλληλοσχετιζόμενους περιβαλλοντικούς παράγοντες».

Kathimerini.gr: Πώς θα περιγράφατε την πρόσφατη οικονομική κρίση; Mπορεί να λειτουργήσει διδακτικά για τη σημερινή κοινωνία;

«Θα μπορούσε να γίνει ένα χρήσιμο μάθημα εάν είχε ως αποτέλεσμα να μην ξαναγίνει κάτι παρόμοιο. Ωστόσο, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται τις κύριες αιτίες της κοινωνικής εξέλιξης και πως αυτή επηρεάζει τις αξίες τους και τη συμπεριφορά τους. Δεν μαθαίνουν κάτι από αυτή και ας έχουν υποφέρει. Πάντοτε υπήρχαν πόλεμοι, κύκλοι ακμής και παρακμής αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι δεν φαίνεται να διδάσκονται από αυτά.
Δυστυχώς, ακόμη και όταν παρουσιάζονται ορθολογικές λύσεις, η παιδεία των ανθρώπων δεν τους επιτρέπει να αξιολογήσουν την εγκυρότητα εναλλακτικών προτάσεων. Οι περισσότεροι δεν έχουν εκπαιδευτεί στο να σκέφτονται κριτικά αλλά μόνο στο να επιτελούν μια λειτουργία-εργασία που τους παρέχει ένα μισθό».

Kathimerini.gr: Λέτε ότι η χρήση χρημάτων είναι ανορθολογική και άσχετη σε μια οικονομία που βασίζεται στους πόρους της γης, όσο βέβαια η διαθεσιμότητα αγαθών και η υπηρεσιών είναι μια πραγματικότητα. Σε ένα τέτοιο σύστημα ποιος θα διανέμει τους πόρους; Θεωρείτε ότι είναι ζήτημα αυτό-oργάνωσης;

«Δεν είναι θέμα 'ποιος' διανέμει τους πόρους. Αυτό που χρειάζεται για τη διατήρηση της βιωσιμότητας είναι αυτό που θα καθορίσει το πώς και που θα ανατεθούν οι πόροι. Ο κύριος στόχος σε μια τέτοια οικονομία είναι η ευημερία των ανθρώπων, μακριά από κάθε λογική κερδοφορίας. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να εξακριβώσουμε τους πόρους του πλανήτη. Αυτό περιλαμβάνει τα βιομηχανικά εργοστάσια, τις μηχανές, το προσωπικό, τις μεταφορές κλπ. Με τους άνωθι στόχους υπόψη, τα αγαθά και οι υπηρεσίες θα πάνε εκεί όπου υπάρχει ανάγκη, κατανοώντας ότι η παραγωγή αφθονίας αποτελεί προτεραιότητα. Οπουδήποτε υπάρχει έλλειψη, το ενδιαφέρον πρέπει να στρέφεται στην ανάπτυξη εναλλακτικών υλικών».

Kathimerini.gr: Πολλοί ισχυρίζονται ότι όταν η πνευματικότητα αποτύχει στο να φέρει κοινωνικές αλλαγές, η χρήση βίας εξορθολογίζεται. Συμφωνείτε μ' αυτήν την άποψη;

«Εάν δεν κάνουμε τις απαραίτητες κινήσεις τότε θα υπάρξει βία. Δεν έχει να κάνει με ευχές ή προσδοκίες. Θεωρούμε ότι αυτό που προτείνουμε μπορεί να μετατρέψει πνευματικά διδάγματα σε μια υλοποιήσιμη πραγματικότητα που αποφεύγει τη βία».

Kathimerini.gr: Το ντοκιμαντέρ του Ζeitgeist φάνηκε ότι είχε ένα θετικό αντίκτυπο σ' εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Τι προσδοκάτε να επιτύχετε την «Ημέρα Zeitgeist» στις 15 Μαρτίου;

«Το τι περιμένω ή το τι επιθυμώ δεν καθορίζει τίποτα. Εξαρτάται από τη θέληση των ανθρώπων να αποδεχτούν την αλλαγή. Εάν αποτύχουμε να δεχτούμε την ευθύνη για το μέλλον μας, τότε κάποιοι άλλοι θα σκέφτονται για εμάς».

*****

Ένα ντοκυμαντέρ…