Υπόδειγμα ανάπτυξης - Η ώρα της Τουρκίας

Επιδεικνύει στον κόσμο πως μια μουσουλμανική χώρα σε μια ταραχώδη γειτονία μπορεί να επιτύχει πραγματική ευημερία. Θα έχει όμως διάρκεια;

Αποκλειστικό Bloomberg Businessweek
Υπάρχουν περισσότεροι από ένας τρόποι για να διαπιστώσει κανείς την οικονομική μεταμόρφωση της Τουρκίας. Μπορείτε να το δείτε εύκολα στο πλούσιο κέντρο της Κωνσταντινούπολης, με τις Ferrari να τρέχουν στην παραλιακή του Βοσπόρου, τις τιμές των σπιτιών να έχουν φτάσει στα ύψη και τους δρόμους να ασφυκτιούν από τουρίστες.
Οι πρώην τραχιές και αφιλόξενες συνοικίες της πόλης αντανακλούν τη μεταμόρφωση του αγαπημένου γιου της, ενός φτωχόπαιδου που έπαιζε ποδόσφαιρο στις γειτονιές κι έφτασε να γίνει ένας από τους πιο ισχυρούς ηγέτες στην τουρκική ιστορία. Αν και πολλοί από τους ψηφοφόρους του Ερντογάν μπορεί κάποτε να τον στήριξαν για την αφοσίωση του στο συντηρητικό Ισλάμ, τώρα είναι περισσότερο γοητευμένοι από τα ελκυστικά πάρκα και τους στρωτούς δρόμους. Η Τουρκία του Ερντογάν ανθεί. Στις 12 Ιουνίου, ο Τούρκος πρωθυπουργός κέρδισε την παραμονή του στην εξουσία για την τρίτη κατά σειρά θητεία του - μια ιστορική νίκη για ένα πρώην ισλαμιστικό κόμμα σε ένα κοσμικό μουσουλμανικό κράτος. Στον νικητήριο λόγο του, από το μπαλκόνι των γραφείων του κόμματος στην Αγκυρα, ο Ερντογάν είπε: «Σήμερα κέρδισαν η ελευθερία, η ειρήνη, η δικαιοσύνη και η σταθερότητα, όσο και η δημοκρατία».
Ίσως περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, οι ψηφοφόροι υποκινήθηκαν από τον φόβο μήπως γυρίσουν πίσω στην παλιά Τουρκία, με τις χαοτικές δημόσιες υπηρεσίες, τους ρημαγμένους δρόμους, τις ασταθείς τράπεζες, την κλίκα των βαρόνων βιομηχάνων, τον ανεξέλεγκτο πληθωρισμό και το νόμισμα των έξι μηδενικών.
Κατά την τελευταία δεκαετία, η Τουρκία, μια χώρα 80 εκατομμυρίων ανθρώπων, έχει γίνει η 17η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Από το 2003 το ΑΕΠ της έχει υπερδιπλασιαστεί, από 304 δισ. δολάρια το 2003 σε 734 δισ. δολάρια το 2010. Οι εξαγωγές έχουν τριπλασιαστεί, από 31 δισ. δολάρια το 2001 σε σχεδόν 114 δισ. δολάρια πέρυσι.

Αναδρομή
Όταν το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) ανέλαβε την εξουσία, το 2002, ορισμένοι πολιτικοί παρατηρητές εξέφρασαν την ανησυχία ότι θα επέβαλλε τη συντηρητική θρησκευτική του ιδεολογία σε ένα περήφανα κοσμικό έθνος. Αντ΄ αυτού, η ιδεολογία στην οποία επέδειξε την αφοσίωσή του το AKP ήταν ο καπιταλισμός. Η πολιτική επιτυχία του Ερντογάν έχει χτιστεί πάνω στην προώθηση και την καλλιέργεια μιας νέας επιχειρηματικής ελίτ, που, με τη σειρά της, έχει προωθήσει τον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας.
Ο Ερντογάν είχε την τύχη να κληρονομήσει ένα λαμπρό οικονομικό σχέδιο από τον Κεμάλ Ντερβίς, ο οποίος οδήγησε την Τουρκία μέσα από μια καταστροφική οικονομική κρίση το 2001 ως υπουργός Οικονομικών, όταν η χώρα έλαβε πακέτο διάσωσης 45 δισ. δολαρίων από το ΔΝΤ.

Υπό την καθοδήγηση του Ντερβίς, η Τουρκία διοχέτευσε ποσό αντίστοιχο του 40% του ΑΕΠ για την ανακεφαλαιοποίη-ση των τραπεζών της. Δεκαεννέα τράπεζες, από περίπου ογδόντα, κρατικοποιήθηκαν. Η τουρκική λίρα υποτιμήθηκε. Με τη δημιουργία μιας πιο ανταγωνιστικής συναλλαγματικής ισοτιμίας, η πολιτική του Ντερβίς δημιούργησε τις προϋποθέσεις για μια μεγάλη άνθηση των εξαγωγών, η οποία ξεκίνησε το 2002 - ακριβώς τη στιγμή που, όπως λέει ο Ντερβίς, «άρχιζε μια μακρά περίοδος ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας». Κατά την εκλογή Ερντογάν, το 2002, η οικονομία είχε πλέον σταθεροποιηθεί.
Ο Ερντογάν έμεινε πιστός στις μεταρρυθμίσεις του Ντερβίς και συνέχισε την πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων. Πάνω απ΄ όλα, αναγνώρισε ότι ένα μεγάλο μέρος του επιχειρηματικού δυναμικού της χώρας παρέμενε ανεκμετάλλευτο. Για δεκαετίες, η οικονομία της Τουρκίας, όπως και η πολιτική της, είχε αποκλειστεί από την κοσμική ελίτ. Με τον Ερντογάν, μια νέα γενιά πρώην φτωχών Τούρκων, πολλοί από αυτούς προσκολλημένοι στη θρησκευτική πίστη, γνωστοί ως Τίγρεις της Ανατολίας, άρχισαν να αναπτύσσονται.
Παράλληλα, η έμφαση της Τουρκίας στο εμπόριο αντικατοπτρίζει τους ευρύτερους στρατηγικούς στόχους του πρωθυπουργού. Τα τελευταία πέντε χρόνια, η εξωτερική πολιτική του AKP ακολουθεί τον στόχο «μηδέν προβλήματα με τους γείτονες».

Πόσο θα διαρκέσει άραγε αυτό;
Τώρα, ύστερα από μια σαρωτική λαϊκή εντολή, ο Ερντογάν αντιμετωπίζει μια σοβαρή πρόκληση: πώς να διαχειριστεί μια οικονομία που αντιμετωπίζει τον κίνδυνο της υπερθέρμανσης. Οι εισαγωγές της χώρας παραμένουν πολύ περισσότερες από τις εξαγωγές, πράγμα που οδηγεί σε ένα έλλειμμα 8% του ΑΕΠ. Και η Τουρκία εξακολουθεί να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα ξένα κεφάλαια, τα οποία τροφοδοτούν την άνθηση της χώρας. Ο οικονομολόγος του Χάρβαρντ Dani Rodrik, Τούρκος στην καταγωγή, πιστεύει ότι η ανάπτυξη της Τουρκίας δεν είναι βιώσιμη. «Το θεμελιώδες ζήτημα στην Τουρκία είναι μια ανισορροπία στην αποταμίευση και τις επενδύσεις και αυτό δεν μπορεί να αλλάξει απλώς και μόνο μέσω της νομισματικής πολιτικής. Χρειάζεται μια πολύ αυστηρή δημοσιονομική πολιτική, που θα ανοίξει τον δρόμο για την αύξηση της συνολικής αποταμίευσης».
Ο πρωθυπουργός μπορεί να μη θέλει να διακινδυνεύσει μια οικονομική επιβράδυνση, ενώ ακόμη προσπαθεί να προωθήσει τις πιο φιλόδοξες αλλαγές του, ξαναγράφοντας το Σύνταγμα, ώστε να ενισχυθούν οι εξουσίες του, και μετατρέποντας το κοινοβουλευτικό σύστημα της Τουρκίας σε προεδρικό. Ο κίνδυνος για την Τουρκία και τον Ερντογάν είναι ότι με τη σημερινή άνθηση μπορεί να εφησυχάσει η κυβέρνηση και να αποθαρρυνθούν ενδεχόμενες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, όπως αυτή της διεύρυνσης της φορολογικής βάσης, της μείωσης της εξάρτησης από τις εισαγωγές καυσίμων και της αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας. Η Τουρκία θα αναγκαστεί τότε να διαχειριστεί την οικονομική επιβράδυνση, που θα έρθει αναπόφευκτα.
Προς το παρόν, όμως, όλα αυτά έχουν μικρή σημασία για τους θαυμαστές του Ερντογάν, που πιστεύουν ότι ζουν σε μια πιο άνετη, πιο καθαρή και πιο όμορφη χώρα, με επικεφαλής έναν πολιτικό που νοιάζεται για τους απλούς ανθρώπους.