Περί πνευματικής ιδιοκτησίας (&… φωτοκλοπής πάνω απ’ όλα)

Είναι αξιοσημείωτο το πώς μπορεί ένας οργανισμός να μεταλλάσσεται μέσα στο χρόνο. Ειδικά όταν αυτός, όχι απλά δε φθείρεται, αλλά έχει και προσδόκιμο ζωής την ηλικία του πλανήτη που το φιλοξενεί. Κάτι το οποίο μπορεί να δημιουργήθηκε κάπου, κάποτε, για κάποιο συγκεκριμένο λόγο, με το πέρασμα των χρόνων μπορεί να χάσει την αρχική του σημασία και ο σκοπός για τον οποίο γεννήθηκε να μεταλλαχθεί προκειμένου να συνάδει και να ενσωματωθεί στις αρχές και το σύστημα αξιών κάποιου άλλου χωροχρόνου.

Πηγή: Tο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο του Steve!!!


Όταν τα παραπάνω αναφέρονται σε ένα πνευματικό δημιούργημα, όπως ένα μυθιστόρημα, ένα μουσικό κομμάτι ή ένα εικαστικό έργο, τότε οι άνθρωποι είναι εκείνοι που διαμορφώνουν το περιβάλλον του κι έτσι αξίζει να εξετάσουμε τα κίνητρα και τους σκοπούς που υπηρετούν όταν μιλούν περί πνευματικής ιδιοκτησίας και νομοθετούν επ' αυτής.

Σε ένα μακρινό χωριό νότια της Γερμανίας, ζούσε ένας νέος ο οποίος κάθε που νύχτωνε, σηκωνόταν ήσυχα ήσυχα από το κρεβάτι του, έπαιρνε στα κρυφά, για να μην τον καταλάβουν οι γονείς του, μια σακούλα γεμάτη γλυκά που κρεμόταν πάνω απ' το τζάκι και πήγαινε να συναντήσει την Άναμπελ που ζούσε στο διπλανό χωριό. Όμως ένα κρύο βράδυ, εκεί που περπάταγε στο δάσος, είδε ένα αλλιώτικο πλάσμα να τον πλησιάζει...

Αυτό θα μπορούσε να είναι η αρχή ενός παραμυθιού που εξιστορεί μια όμορφη, τρυφερή και παιδική περιπέτεια. Κάποιες δεκαετίες αργότερα, μια γιαγιά που έλεγε αυτή την ιστορία στο εγγόνι της και η οποία είχε το ταλέντο να μελοποιεί στίχους και λεγόμενα, τραγούδησε την ιστορία αυτή όχι μόνο στον εγγονό της αλλά και σ' όλο το χωριό. Έτσι το τραγουδάκι αυτό έγινε γνωστό σε πολλά χωριά και κατέληξε να τραγουδιέται από και σε παιδιά σε ολόκληρη τη Γερμανία.

Κάποιους αιώνες μετά, το Γερμανικό κράτος θέλοντας να γιγαντώσει τον χρηματικό του πλούτο αποφάσισε να πληρώνεται κάθε φορά που αυτό το τραγουδάκι θα τραγουδιέται στα νηπιαγωγεία της χώρας. Τα κατάφερε λοιπόν και από την 1η Ιανουαρίου του 2011 κάθε που ο νέος μας ετοιμαζόταν να πάει να συναντήσει την Άναμπελ στο διπλανό χωριό, το Γερμανικό κράτος έπαιρνε χρήματα για να μπορέσει να ικανοποιήσει τα αδηφάγα και αλαζονικά σχέδιά του.

Η παραπάνω ιστορία δεν είναι και τόσο φανταστική αφού οι παιδικοί σταθμοί της Γερμανίας υποχρεούνται να πληρώνουν πνευματικά δικαιώματα ώστε να αποκτήσουν άδεια για κάποιο τραγούδι που θα ήθελαν να τραγουδήσουν τα παιδάκια.

Φαντάζει απάνθρωπο ένα δημιούργημα της ανθρώπινης ψυχής να μετατρέπεται σε εμπόρευμα. Δε μοιάζει όμως καθόλου παράλογο κάτι τέτοιο να συμβαίνει σε ένα σύστημα που έχει μετατρέψει τα πάντα σε εμπόρευμα με σκοπό το κέρδος. Από το νερό που πίνουμε μέχρι και την υγεία, από την εκπαίδευση και την εργασία μέχρι τον ελεύθερο χρόνο μας, οι σχέσεις που κινούν τις διαδικασίες αυτές είναι ως επί το πλείστον εμπορευματικές. Και όλα αυτά με τις ευλογίες ενός κράτους που συμπερασματικά τείνει να παραβλέψει κάθε ανθρώπινη πτυχή του προκειμένου να υπάρχει όχι μόνο ως νομοθέτης και επιτηρητής αλλά και ως ακόμα μία εμπορευματική οντότητα-ιδιώτης.

Όσον αφορά τα καλλιτεχνικά, και άλλα δημιουργήματα, ο νόμος έχει θεσπίσει την έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας. Συγκεκριμένα, η πνευματική ιδιοκτησία που αποκτά ο δημιουργός πάνω στο έργο του περιλαμβάνει δύο απόλυτα και αποκλειστικά δικαιώματα:

- Το δικαίωμα της εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα).

- Το δικαίωμα προστασίας του προσωπικού του δεσμού με το έργο (ηθικό δικαίωμα).

Και αν ο προσωπικός δεσμός του δημιουργού με το έργο του είναι κάτι το αυτονόητο και το θεμιτό καθώς πρόκειται για μία σχέση γεννήτορα-παιδιού, μέσα σ' άλλα καθιερώνεται μια σχέση ιδιοκτησιακή και εκμετάλλευσης του κτήματος. Συμπεριλαμβάνεται δηλαδή στη συγκεκριμένη νομοθεσία και η παρακάτω πρόταση: “Αξία του πνευματικού δικαιώματος: Την αξία του πνευματικού δικαιώματος καθορίζει ο ίδιος ο δημιουργός ή ο δικαιούχος του, διότι το πνευματικό δικαίωμα είναι απόλυτο.” Η συγκεκριμένη αξία αναφέρεται ξεκάθαρα σε χρήματα, τα οποία παίρνει ο δημιουργός σε περίπτωση αναπαραγωγής του έργου σε δημόσιο χώρο είτε αυτό εκτελείται ζωντανά είτε με οποιοδήποτε μηχανικό μέσο. Μου φαντάζει λοιπόν επίσης παράλογο το κατά πόσον μια ιστορία που μπορεί να αναφέρεται σε συναισθήματα της ανθρώπινης ψυχής οφείλει να απαιτήσει (είτε από το δημιουργό είτε από την εταιρία που κατέχει τα συγγενικά δικαιώματα του έργου) κάποιο αντίτιμο προκειμένου να εξιστορηθεί δημόσια.

Επίσης, ετυμολογικά, ο δημιουργός προέρχεται από τις λέξεις δήμος + έργω(=πράττω). Έτσι ο δημιουργός είναι “ο μετερχόμενος έργο ωφέλιμο προς το λαό”. Πουθενά στον παραπάνω ορισμό δεν αναφέρεται η καταβολή συγκεκριμένου χρηματικού ποσού προκειμένου να δοθεί το πνευματικό δημιούργημα στο λαό. Και σαφώς πουθενά δεν αναφέρονται οι λέξεις ιδιοκτησία, περιουσιακό δικαίωμα, εκμετάλλευση και εξουσία οι οποίες κάνουν αισθητή την εμφάνισή τους στο άρθρο του νόμου που αναφερόμαστε.

Στον αντίποδα των παραπάνω αντιληπτή είναι η ανάγκη και για υλική, πέρα από ηθική ανταμοιβή, όποιου δημιουργεί κάτι, κυρίως προκειμένου να συνεχίσει να φτιάχνει αυτό που αγαπάει ο ίδιος αλλά και οι γύρω του. Έτσι σε έναν κόσμο που κινείται και φτιάχνει πράγματα λόγω της συμβολής και του χρήματος, θα ήταν λάθος να γίνουμε απόλυτοι και να πούμε πως ο δημιουργός είναι λάθος να αμείβεται. Χαρακτηριστικά αλλά και σπάνια, είναι τα παραδείγματα των ανθρώπων που διαφύλαξαν και διαφυλάττουν την αγνότητα της τέχνης ή της επιστήμης τους απέχοντας από το αλισβερίσι των πνευματικών δικαιωμάτων διαθέτοντας το έργο τους σε οποιονδήποτε θέλει να γίνει κοινωνός του νοήματός του, απαιτώντας μόνο μια ελεύθερη εισφορά.

Κάτι θετικό όσον αφορά τη νομοθεσία είναι η προστασία του έργου από τρίτους που σκοπό έχουν την υστερόβουλη χρήση των πνευματικών τέκνων κάποιων άλλων. Αλλά και πάλι το πρόβλημα χρήζει ευρύτερης θεώρησης καθώς με το να κρίνουμε μόνο το δέντρο που θέλει να απομυζήσει κέρδος από τη δουλειά του ίδιου ή κάποιου άλλου, χάνουμε το απέραντο δάσος που θέλει τα πάντα να πουλιούνται, να αγοράζονται, να φορολογούνται ελέγχονται.

 

Συμπερασματικά, η ρίζα του προβλήματος, όσον αφορά την πνευματική δημιουργία δεν έγκειται στην ύπαρξη μιας νομοθεσίας γύρω από αυτήν, αλλά στο περιβάλλον-παζάρι μέσα στο οποίο γεννιέται το έργο και στο κατά πόσο ο δημιουργός θα υιοθετήσει αφελώς ή και ιδιοτελώς αυτό που μας έχει δοθεί ως σωστό και κανονικό. Η έλλειψη κριτικής ματιάς που καλλιεργείται γενικότερα, σκοπό έχει την απουσία αμφισβήτησης στο κάθε τι και μας οδηγεί στο να αγνοήσουμε τις όποιες συνέπειες έχει η κάθε μικρή μας πράξη. Έτσι η άκριτη αποδοχή ως φυσιολογικού ενός ολόκληρου συστήματος που αναγάγει σχεδόν τα πάντα σε τσουβάλια με λεφτά είναι κάτι που, για αρχή έστω, οφείλει πλέον να ενοχοποιηθεί στις συνειδήσεις όλων μας. Ή καλύτερα όλων όσων θέλουν ο νέος μας να μη χρειάζεται να δουλεύει όλη μέρα για να μπορέσει να πληρώσει δημοτικά τέλη, φόρους και διόδια προκειμένου να πηγαίνει να βλέπει την αγαπημένη του Άναμπελ στο διπλανό χωριό.