Δεν υπάρχει επανάσταση δίχως ρίσκο

Τέρμα στον εκβιασμό του Τρόμου

«Όταν ένα έθνος εξαναγκάζεται να προσφύγει στο δίκαιο της επανάστασης», διατεινόταν ο Ροβεσπιέρος, «επιστρέφει στην φυσική κατάσταση ενώπιον του τυράννου. Πως θα μπορούσε εν προκειμένω να επικαλεστεί το κοινωνικό συμβόλαιο; Το εκμηδένισε. (…) Οι λαοί δεν κρίνουν όπως στις αίθουσες των δικαστηρίων, δεν εκδίδουν ποινές και βουλεύματα. Εξαπολύουν κεραυνούς».

Της Ελιζαμπέτ Ρουντινέσκο Τίποτα δεν είναι πιο αντιπροσωπευτικό και ακριβές από αυτόν τον τρόπο για να περιγράψει κάποιος την επαναστατική διαδικασία. Και από την εναρκτήρια διάλεξη του Ερνέστ Λαμπρούς («Πώς γεννιούνται οι επαναστάσεις»), η οποία εκφωνήθηκε κατά την επέτειο των εκατό ετών από την Επανάσταση του 1789, γνωρίζουμε ότι η επανάσταση είναι μια σύντομη συνεδρία, ένα θυελλώδες γεγονός, ενίοτε αιμοσταγές, το οποίο εκ των υστέρων αντιλαμβανόμαστε ότι δεν μπορούσε να μην συμβεί. Οι περίφημες «αιτίες», που ανεγείρονται με το πέρας του χρόνου, και όχι με την εισβολή ενός απρόβλεπτου πραγματικού, είναι πολυσύνθετα: σύσταση μιας πεφωτισμένης τάξης, οικονομική και κοινωνική κρίση, ρήξη μεταξύ του λαού και του πρίγκιπά του –μονάρχη, τυράννου, δικτάτορα. Γνωρίζουμε τι επακολουθεί: ο λαός,  σύμμαχος με τις ελίτ, επιχειρεί, με την έλευση ενός δημοκρατικού καθεστώτος και ενός Κράτους δικαίου, να συμβιβάσει την ελευθερία (ατομική) και την ισότητα (κοινωνική και οικονομική). Αυτό είναι το ιδεώδες κάθε επανάστασης, πάντα ποθητής, ενίοτε υλοποιούμενης… Στη Γαλλία, από το 1989, οπότε και τιμήσαμε τη μνήμη των διακοσίων ετών από την Επανάσταση, προσποιούμενοι ότι καταργούμε τη συμβαντική της δύναμη και προσδίδοντας της μια έννοια εκ διαμέτρου αντίθετη από αυτήν του Λαμπρούς, συμβάλαμε στο να εξοστρακιστεί από τις συνειδήσεις η ιδέα ότι η επανάσταση μπορεί να είναι ποθητή/επιθυμητή […] Ο ιστορικός Φρανσουά Φυρέ (συγγραφέας του Penser la révolution française, εκδ. Gallimard, 1978), όπως και οι οπαδοί του δόγματος «το γκούλαγκ βρίσκεται ήδη στον Χέγκελ και στον Μαρξ», έγιναν προάγγελοι αυτής της περίεργης εορταστικής στιγμής, η οποία επέτρεψε στους θιασώτες της Παλινόρθωσης και σε άλλους υπέρμαχους της προγραμματισμένης απόγνωσης, να μισούν την Επανάσταση περισσότερο από το να ασκούν κριτική στην πορεία των γεγονότων. Την ίδια περίοδο, εξάλλου, αλληλοσυγχαίρονταν για την πτώση του κομμουνισμού στις χώρες της Ανατολής, παραβλέποντας όμως τη σημασία της και θεωρώντας απλά ότι αυτή έθεσε τέλος σε κάθε επαναστατική ελπίδα. Λες και η ριζική αποτυχία ενός ιδανικού θα έπρεπε να οδηγήσει τον λαό στο να καταγγείλει συνολικά το ιδανικό αυτό. Με τον τρόπο αυτό, λοιπόν, αρνούνταν να αντιληφθούν ότι αυτές οι επαναστάσεις υπάκουαν στο ίδιο μοντέλο με εκείνες του 19ου αιώνα: αυτό μιας Άνοιξη των λαών. Από το 1789, κανένα καθεστώς απ’ όσα προέκυψαν από τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του ανθρώπου δεν έχει καταφέρει ακόμα να συμβιβάσει την ελευθερία με την ισότητα. Υπό αυτό το πρίσμα, άξιζε περισσότερο, διακόσια χρόνια αργότερα, η φιλελεύθερη δημοκρατία από το αποτρόπαιο πρόσωπο του σταλινισμού. Και για το λόγο αυτό –από τη ΕΣΣΔ έως την Κίνα- οι λαοί της Ανατολής σηματοδότησαν εμπράκτως το αδιέξοδο του πραγματικού σοσιαλισμού και της εκτροπής του επαναστατικού ιδεώδους στο αντίθετό του. Το χειρότερο θα ήταν να καταδικάσουμε εκ των προτέρων την ελπίδα, στο όνομα μιας πιθανής εκτροπής Αυτό το οποίο συμβαίνει στον αραβικό κόσμο, και για το οποίο πρέπει να χαιρόμαστε, είναι η επιστροφή αυτού του ιδανικού - η επιθυμία να ξεμπερδέψουμε τόσο με τις δικτατορίες, όσο και την πολιτική του ισλαμισμού. Ας κακοκαρδίζουμε κάποιους εκ των διανοούμενών μας, οι οποίοι στέκουν έντρομοι πιστεύοντας ότι σαρία, μπούρκα, λιθοβολισμός και άλλα βάρβαρα ήθη, ξένα εξάλλου στο Ισλάμ του Διαφωτισμού, συνιστούν ήδη στοιχεία των βλέψεων των αντιφρονούντων. Αυτή η επιθυμία εκφράστηκε από τη νεολαία, από τα νέα μέσα επικοινωνίας, από το λαό, και στράφηκε ενάντια σε όλους αυτούς που δεν έπαψαν να φοβούνται την επιστροφή σ’ένα καλύτερο μέλλον. Οι βάρβαροι, βεβαίως, είναι παρόντες. Η επικινδυνότητά τους, όμως, οφείλεται στο γεγονός ότι ήταν κατατρεγμένοι –κατατρεγμένοι, και όχι ηττημένοι σε μάχη - από διεφθαρμένους δικτάτορες, που μάλιστα υποστηρίζονταν από εκπροσώπους των δυτικών δημοκρατιών. Και ακόμη χειρότερα, από ισραηλινούς διοικητές, που εν γνώσει τους ενεπλάκησαν σε μια αυτοκαταστροφική για το Ισραήλ πολιτική, μια πολιτική αντίθετη στα ιδεώδη της ελευθερίας ενός επαναστατικού σιωνισμού, που σήμερα αντιπροσωπεύεται από μια μειοψηφία προοδευτικών διανοούμενων. Καμιά επανάσταση δεν γίνεται δίχως κινδύνους, και ουδείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα γίνει αύριο. Το χειρότερο όλων, θα ήταν να καταδικάσουμε εκ των προτέρων την ελπίδα, στο όνομα μια πιθανής παρέκκλισης όπου θα παρασυρόμασταν από τον εξαναγκασμό του να απολαμβάνουμε να ζούμε με το φόβο. Το πνεύμα της Επανάστασης είναι ζωντανό και εν εξελίξει. Θα έρθει μια μέρα όπου θα εξαπλωθεί από το Ιράν στην Κίνα, διατρέχοντας το σύνολο του αραβικού κόσμου. Και θα επιστρέψει και πάλι στη Γαλλία, με διαφορετικές μορφές, τη στιγμή μάλιστα που θα πιστεύουμε ότι οι συνειδήσεις έχουν διά παντός ισοπεδωθεί. Το μαρτυρά η επιτυχία του Αγανακτήστε! [Indignez-vous!], του οποίου ο συγγραφέας, Στεφάν Εσέλ [Stéphane Hessel], γκωλικός και σοσιαλδημοκράτης, παλαίμαχος αντιστασιακός, πρώην εξόριστος, ειρηνιστής και κάπως επιρρεπής στη βία του δρόμου, δεν είχε ούτε καν φανταστεί τον απόηχο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ένα και μόνο σημαίνον είναι αρκετό για να αποκαταστήσει την αξία του ιδεώδους της εξέγερσης σε μια κοινωνία που συνεχώς υπονομεύεται από μια κακή διακυβέρνηση. Αυτό που συμβαίνει σήμερα, και θα συμβεί στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο του αύριο, είναι το όνειρο ενός επερχόμενου αλλού που δεν είναι προσδιορισμένος ακόμα, είναι όμως το νέο όνομα της επανάστασης. Άλλοτε ήταν ο Μαντέλα, σήμερα ο Μπουαζίζι, ο Νιλ, η Ζασμίν. «Η Επανάσταση είναι ένα μπλοκ», έλεγε ο Κλεμανσό. Πρέπει να το θυμόμαστε, προκειμένου να συμβάλουμε στην ύπαρξη ενός σχεδίου κοινωνικής αλλαγής, που δεν θα απέκλειε τις θεμελιώδεις ελευθερίες και θα επέτρεπε να αγωνιστούμε ενάντια στον σκοταδισμό και τον κοινοτισμό. Πηγή: Le Monde Μετάφραση: Ευαγγελία Τσώνη