Γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε παράξενα πράγματα;

«Καμιά μαρτυρία δεν είναι αρκετή για να επαληθεύσει ένα θαύμα, παρά μόνον αν η μαρτυρία αυτή είναι τέτοια, ώστε το να ήταν εσφαλμένη θα αποτελούσε μεγαλύτερο θαύμα από εκείνο που επιχειρεί να θεμελιώσει».

Ο κανόνας του David Hume (κατά τον ίδιο «αξίωμα» του Hume)

Ο σκεπτικισμός αντιμετωπίζεται συχνά κατά τρόπο ανάλογο με εκείνον που συνοδεύει δραστηριότητες, όπως η αποκομιδή σκουπιδιών, οι οποίες θεωρούνται απαραίτητες για μια ασφαλή και ισορροπημένη ζωή, αλλά όχι και ελκυστικές ή άξιες… ιδιαίτερης μνείας. Ωστόσο έχει πίσω του μια παράδοση ευγενή, από την εποχή των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι έπλασαν τον όρο «σκεπτικός», μέχρι τον Carl Sagan, Richard Dawkins … κτλ.

Η αναγκαιότητα του σκεπτικισμού – τόσο σε πνευματικό όσο και σε ηθικό επίπεδο – έχει τις ρίζες της στην περίφημη ρήση του Pascal πως οι άνθρωποι είναι «σκεπτόμενες καλαμιές», δηλαδή και λαμπρά μοναδικοί και μοναδικά τρωτοί. Το ισχυρότερο εργαλείο που επινόησε η εξέλιξη, είναι η αυτοσυνειδησία, ένα χάρισμα που σε ολόκληρη την ιστορία της ζωής πάνω στον πλανήτη μας απαντά μόνο στο ανθρώπινο είδος. Παρ’ ότι αποκτήθηκε τυχαία και με απρόβλεπτο τρόπο, έχει δώσει στον Homo Sapiens μια άνευ προηγουμένου εξουσία πάνω στην ιστορία του ίδιου του τού είδους, αλλά και πάνω σε κάθε μορφή ζωής σε ολόκληρη τη σημερινή βιόσφαιρα.

Ωστόσο, δεν είμαστε ορθολογικά όντα. Οι τρόποι με τους οποίους σκεπτόμαστε και δρούμε οδηγούν τόσο στην καταστροφή και την βαρβαρότητα όσο και στην καλοσύνη και την πνευματική ανάταση. Δεν θα ήθελα α διατυπώσω αβασάνιστα εικασίες για την καταγωγή της σκοτεινής μας πλευράς, αν πρόκειται δηλαδή για την εξελικτική κληρονομιά μιας φύσης «κόκκινης στα νύχια και στα δόντια» ή απλώς για μια μη προσαρμοστική εκκεντρικότητα στη λειτουργία ενός εγκεφάλου που σχεδιάστηκε να εκτελεί δραστηριότητες διαφορετικές από εκείνες που ρυθμίζουν σήμερα την συλλογική μας ζωή. Όπως και να χει το ζήτημα, είμαστε ικανοί για τις πιο ακατανόμαστες φρικαλεότητες αλλά και για συγκινητικές πράξεις θάρρους και ευγένειας, όλες στο όνομα κάποιου ιδανικού, όπως είναι η θρησκεία, η εθνική υπερηφάνεια…. κτλ. Κανείς δεν φώτισε καλύτερα το δίλημμα αυτό – τον εγκλωβισμό ανάμεσα στους δύο πόλους της ίδιας μας της φύσης -  από τον Alexander Pope, που έγραφε στα μέσα του 18^ου αιώνα:

Αποθεμένο στον ισθμό αυτόν μιας μέσης φύσης

Ένα πλάσμα σκοτεινά σοφό και χυδαία σπουδαίο…

Κρέμεται στο ανάμεσο, αμήχανο να πράξει ή να πάψει

Αμήχανο το σώμα ή το νου του να διαλέξει

Γεννημένο για τον θάνατο, σκεπτόμενο για να σφάλλει.

Υπάρχουν δύο μέσα διαφυγής που μπορούν να μας βοηθήσουν να ξεφύγουμε από την σκοτεινή μας πλευρά – αυτή που γέννησε σταυροφορίες, κυνήγια μαγισσών, δουλεία, παγκόσμιους πολέμους …

Η ηθική αξιοπρέπεια αποτελεί το πρώτο απαραίτητο εργαλείο. Το δεύτερο θεμελιώδες στήριγμά μας πρέπει να προέλθει από την έλλογη πλευρά της ανθρώπινης νόησης. Διότι αν δεν χρησιμοποιήσουμε την λογική για να ανακαλύψουμε και να γνωρίσουμε την φυσική πραγματικότητα και κατόπιν να ακολουθήσουμε τις λογικές συνέπειες της γνώσης αυτής, ώστε οι πράξεις μας να έχουν αποτέλεσμα, τότε θα ηττηθούμε από τις επίφοβες δυνάμεις του παραλογισμού, του ρομαντισμού, της ανυποχώρητης αληθινής πίστης και… από κατά τα φαινόμενα αναπόφευκτης συνέπειας τους: τη συμπεριφορά του όχλου.

Η αρνητική εικόνα που συνοδεύει τον σκεπτικισμό οφείλεται στην εντύπωση πως, πέρα από την αναγκαιότητα του, μπορεί να θεωρηθεί μονάχα ως άρνηση – δηλαδή ως εξουδετέρωση ψευδών ισχυρισμών. Δεν είναι έτσι. Η κριτική αναίρεση γίνεται στο πλαίσιο ενός διαφορετικού μοντέλου ερμηνείας, δεν είναι απλώς μια άσκηση μηδενισμού. Το διαφορετικό μοντέλο είναι ο ίδιος ο ορθός λόγος, συνδυασμένος με την ηθική αξιοπρέπεια.

Εν δυνάμει, η λογική αποτελεί την σωτηρία μας από εκείνη τη βίαιη και επικίνδυνη δράση των μαζών, που πάντοτε μοιάζει να είναι αποτέλεσμα της κυριαρχίας των συναισθημάτων.

Οφείλουμε να βρισκόμαστε σε επιφυλακή και να επικρίνουμε καθετί που βασίζεται στην καταπίεση της σκέψης. Αντίτιμο της ελευθερίας είναι η συνεχής επαγρύπνηση – όπως λέει η παλαιά ρήση.

Τέλος, στο βιβλίο αυτό ο Σέρμερ ερευνά του λόγους για τους οποίους τα αλλόκοσμα φαινόμενα, οι αιρέσεις, οι περιθανάτιες εμπειρίες, οι επαφές με εξωγήινους … κτλ. έλκουν τόσους πολλούς. Προσφέρει επίσης λογικές αναλύσεις και πολύτιμα στοιχεία έτσι ώστε όχι απλώς να μάθουμε την αλήθεια για τις τόσες απάτες και πλάνες που βρίσκουν απήχηση στη σημερινή κοινωνία, αλλά και να είμαστε σε θέση να τις αντικρούσουμε.

ΥΓ. Οφείλω να ομολογήσω πως έχει ένα μικρό κόλλημα με το ολοκαύτωμα…

………………………………………………………………………………………………….................

Περιεχόμενα βιβλίου,

MΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ

1. Yπάρχω, άρα σκέπτομαι. Το μανιφέστο ενός σκεπτικιστή
2. Το πολυτιμότερο όλων. H διαφορά μεταξύ επιστήμης και ψευδοεπιστήμης
3. Πώς παρεκτρέπεται η σκέψη. 25 λογικές πλάνες που μας οδηγούν στο να πιστεύουμε σε παράξενα πράγματα.

MΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΨΕΥΔΟΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ

4. Αποκλίσεις. Tα φυσικά, τα παραφυσικά και ο Έντγκαρ Kέυσι
5. Mέσα από το αόρατο. Περιθανάτιες εμπειρίες και η αναζήτηση της αθανασίας
6. Απαγωγή! Επαφές με εξωγήινους.
7. Επιδημίες κατηγοριών. Μεσαιωνικά και σύγχρονα φαινόμενα «μαγισσοφοβίας»

MΕΡΟΣ TΡΙΤΟ: ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΣΜΟΣ

8. Eν αρχή. Mια βραδιά με τον Nτουέιν Γκις
9. Αντιμετωπίζοντας τους δημιουργιστές. 25 επιχειρήματα των δημιουργιστών και 25 απαντήσεις των υποστηρικτών της εξέλιξης

MΕΡΟΣ TΕΤΑΡΤΟ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΨΕΥΔΟΙΣΤΟΡΙΑ

10. Στην εκπομπή του Nτόναχιου. Ιστορία, λογοκρισία και ελευθερία του λόγου.
11. Ποιοι λένε ότι το Ολοκαύτωμα δεν συνέβη ποτέ και γιατί το λένε; Επισκόπηση ενός κινήματος.
12. Πώς γνωρίζουμε ότι το Oλοκαύτωμα πράγματι συνέβη; Ξεσκεπάζοντας τους αρνητές του Ολοκαυτώματος.
13. Συνεχή και διακριτά μεγέθη. H άποψη ενός Aφρο-ελληνο-γερμανο-αμερικανού για τις φυλές.

MΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ: Η ΕΛΠΙΔΑ ΑΝΑΒΛΥΖΕΙ ΑΙΩΝΙΑ

14. O Δρ. Tίπλερ συναντά τον Δρα Πάγγλωσσο. Mπορεί η επιστήμη να ανακαλύψει τον καλύτερο από όλους τους δυνατούς κόσμους;
15. Τελικά, γιατί πιστεύουν οι άνθρωποι σε παράξενα πράγματα;

Σελ. 314