ΤεϋλορισμόςΤο λεγόμενο αμερικάνικο σύστημα παραγωγής ονομάζεται επίσης επιστημονική διαχείριση (αγγλικά: scientific management) ή τεϋλορισμός από τον Αμερικάνο Frederick Winslow Taylor (Τέυλορ, 1856-1915) και αναφέρεται στη θεωρία του που δημοσιεύτηκε το 1911 για τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας και της παραγωγής των επιχειρήσεων, με την οποία είναι δυνατόν να επιτευχθεί η αύξηση της παραγωγής και παράλληλα η επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων και η ευημερία για όλους.
Βασικό ερώτημα που έβαλε ως στόχο του να απαντήσει ο Τέυλορ ήταν, πώς μπορεί να παρακινήσει τους εργαζόμενους να παράγουν περισσότερο, χωρίς αύξηση του προβλεπόμενου μισθού τους! Το συμπέρασμα, στο οποίο κατέληξε ο μηχανικός και εργασιολόγος Τέυλορ ήταν ότι, οι λειτουργίες σε μια μονάδα παραγωγής εξελίσσονται σε αντιπαράθεση μεταξύ εργοδότη (επιχείρησης) και εργαζομένων και ότι αυτή η αντιπαράθεση κερδίζεται από τους εργαζόμενους, οι οποίοι χαλαρώνουν έτσι στην απόδοσή τους, επειδή μόνο αυτοί γνωρίζουν τις διαδικασίες και τα μυστικά της παραγωγής. Για να αντιστραφούν αυτές οι συνθήκες και να έχουν οι εργαζόμενοι κίνητρο για μεγαλύτερη απόδοση πρέπει, κατά τον Τέυλορ, να υλοποιηθούν τρεις σημαντικές αρχές.
1 - Η εργασία κάθε εργαζόμενου πρέπει να εκτελείται με βάση ακριβέστατες οδηγίες, τις οποίες διατυπώνει η διοίκηση της επιχείρησης. Θεμέλιο αυτής της αντίληψης είναι ότι για την εκτέλεση κάθε εργασίας υπάρχει ένας άριστος τρόπος, ο οποίος πρέπει να εντοπιστεί.
2 - Η πρώτη αρχή μπορεί να εφαρμοστεί μόνο με μεγάλης κλίμακας κατανομή της εργασίας, επειδή μόνο μικρά εργασιακά βήματα είναι δυνατόν να αναλυθούν, να περιγραφούν επακριβώς και να δοθούν γι' αυτά από τη διοίκηση οδηγίες.
3 - Κίνητρο για τον εργαζόμενο θα είναι το χρήμα, δηλαδή η αμοιβή θα εξαρτηθεί από την απόδοσή του. Αυτό οδηγεί σε αμοιβή με το κομμάτι, σε χρηματικές επιβραβεύσεις κλπ.
Πέρα από αυτές τις τρεις αρχές, υποστήριζε ο Τέυλορ μια μηχανιστική αντίληψη για κάθε εργαζόμενο του τύπου ότι οι εργαζόμενοι σε μια βιομηχανία υπόκεινται σε νόμους κατ' αναλογία με τα εξαρτήματα μιας μηχανής. Με βάση αυτή τη μηχανιστική αντίληψη προσπάθησε ο ερευνητής να περιγράψει τις παραγωγικές διεργασίες ορθολογικά και επιστημονικά. Από το έτος 1882 άρχισε ο Τέυλορ να υλοποιεί πρακτικά τις μελέτες του. Διάφορες εταιρίες καθιέρωσαν με υπόδειξή του χρηματικές αμοιβές για υψηλή απόδοση, περιέγραψε εργασιακές διαδικασίες, αριστοποιημένες κινήσεις που έπρεπε να κάνει ο εργαζόμενος κλπ.
Ιστορικά προηγούμενα
Ιδέες και πρακτικές στην οργάνωση εργασίας δεν αποτελούν βέβαια αποκλειστικότητα της βιομηχανικής εποχής, αν και σ’ αυτή προωθήθηκαν οι σχετικές ιδέες με επιστημονικό τρόπο σε πολύ υψηλό βαθμό.
Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε καταμερισμός εργασιών σε σημαντικό βαθμό, ώστε πολλοί εργαζόμενοι να εκτελούν παράλληλα εργασίες μικρών παραγωγικών βημάτων υπό τον ρυθμό που καθόριζε ένας αυλιστής. Οι εργαζόμενοι απήγγειλαν ή τραγούδαγαν κατά την εργασία στίχους, στους οποίους περιγράφονταν οι επιμέρους εργασίες που έπρεπε να εκτελεστούν. Κατά το Μεσαίωνα καταστρώνονταν σχέδια για την οργάνωση εργασίας στο χώρο των μοναστηριών. Στόχος ήταν να εμπεδωθούν η πειθαρχία στη μοναστική ιεραρχία, η σωστή προεκτίμηση και διαχείριση πρώτων υλών και τροφής και ο καταμερισμός των εργασιών σε μονάδες παραγωγής και αγρούς.
Κατά την εποχή του Απολυταρχισμού (17ος–18ος αιώνας) απαιτούσε το σύστημα του Μερκαντιλισμού ισχυρότερες παρεμβάσεις στην οικονομία με στόχο την αύξηση της ευημερίας. Έτσι, δημιουργούνταν χώροι ομαδικής και οργανωμένης εργασίας που εξελίχθηκαν σε μανουφακτούρες. Ο πατέρας της φιλελεύθερης οικονομίας, Adam Smith (Σμιθ, 1723-1793) περιέγραψε σε μελέτες του για «τη φύση και την προέλευση της κοινωνικής ευημερίας» τα πλεονεκτήματα του καταμερισμού εργασίας, ο οποίος οδηγεί σε αύξηση της παραγωγής, λόγω εξειδίκευσης των εργαζομένων σε περιορισμένα και προκαθορισμένα βήματα της παραγωγής.
Και κατά τον 19ο αιώνα διατυπώθηκαν πολλές και διάφορες προτάσεις για την οργάνωση εργασίας σε επιστημονική βάση, την υποκατάσταση εργατών με μηχανές που δεν κάνουν λάθη, την πρόσληψη εργαζομένων σύμφωνα με σαφή περιγραφή των υπό εκτέλεση εργασιών, την επισύναψη ενός εγχειριδίου χρήσης σε κάθε μηχανή ή εργαλείο που διατίθεται στην αγορά κ.ά. Όλες αυτές οι ιδέες και προτάσεις που θεωρούνται σήμερα αυτονόητες, συμπυκνώθηκαν στις αρχές που διατύπωσε το έτος 1911 και εφάρμοσαν με επιτυχία, αρχικά ο Τέυλορ και στη συνέχεια άλλοι εργασιολόγοι.
Επιπτώσεις
Η παραγωγικότητα στην αμερικάνικη βιομηχανία αυξήθηκε με την εισαγωγή των μεθόδων του Τέυλορ σταδιακά, όλο και περισσότερο, ιδιαίτερα μετά το β' παγκόσμιο πόλεμο. Η σημαντικότερη υλοποίηση των αρχών του Τέυλορ έγιναν από τον Henry Ford στην αυτοκινητοβιομηχανία του, με εισαγωγή των γραμμών παραγωγής κλπ.
Οι εργαζόμενοι ήταν δυσαρεστημένοι με τις μεθόδους του Τέυλορ λόγω της μονότονης εργασίας (για μήνες και χρόνια) που έπρεπε να εκτελούν. Αυτή η εργασία δεν απαιτούσε οποιαδήποτε διανοητική συμμετοχή και αποξένωνε τον εργαζόμενο από τη συνολική διαδικασία παραγωγής. μια ρουτίνα που σκοτώνει κάθε δημιουργική σκέψη και τυχόν χαρά στην εργασία. Στην ταινία Μοντέρνοι Καιροί (Modern Times) με τον Charlie Chaplin περιγράφονται ακριβώς αυτές οι συνθήκες εργασίας υπό την επίδραση του τεϋλορισμού: κάθε εργαζόμενος είναι ένα μικρό και ασήμαντο γρανάζι σε ένα τεράστιο και πολύπλοκο μηχανισμό!
Συχνά οδήγησε αυτή η δυσφορία σε αδιαφορία εκ μέρους των εργαζομένων για την ποιότητα των εργασιών, προέκυψαν ψυχολογικά προβλήματα λόγω της μονοτονίας και αυξήθηκε ο αριθμός ωρών απουσίας. Κατά κανόνα προσπαθούν χειρονακτικά εργαζόμενοι σε βιομηχανίες να βρουν θέση εργασίας στον τομέα υπηρεσιών, όπου οι συνθήκες εργασίες θεωρούνται πιο δημιουργικές και απαιτούν προσωπική συμμετοχή στις αποφάσεις του εργαζόμενου.
Το εργοστάσιο στο River Rouge: Η κλίμακα της μαζικής παραγωγής είναι δύσκολα αντιληπτή. Το εργοστάσιο του Ford στο River Rouge του Detroit, ολοκληρώθηκε το 1928, εκτεινόταν σε δύο χιλιόμετρα κατά μήκος ενός παραποτάμου του ποταμού Ντητρόϊτ, και είχε 100,000 εργάτες. Οι πρώτες ύλες, όπως ο σίδηρος και το λάστιχο ξεφορτώνονταν στο ένα του άκρο και στο άλλο άκρο, 72 ώρες αργότερα εμφανίζονταν τελειωμένα αυτοκίνητα. Ωστόσο, το σύστημα του Ford αποδείχτηκε λιγότερο αποτελεσματικό από εκείνο της GM, η οποία παρήγαγε μια σειρά διαφορετικών μοντέλων για διαφορετικά βαλάντια. (φωτο)
Όπως περιγράφηκε ήδη στο θέμα των αυτοκινούμενων οχημάτων η εταιρία Ford εισήγαγε ορθολογικούς τρόπους παραγωγής, με τους οποίους πέτυχε χαμηλές τιμές με σταθερή ποιότητα των τελικών προϊόντων και χωρίς αυξημένες αποδοχές των εργαζομένων. Αυτές οι μέθοδοι παραγωγής που ονομάστηκαν, ιδίως από μαρξιστές μελετητές, φορντισμός, διαδόθηκαν κυρίως μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και αποτέλεσαν τον τυπικό τρόπο παραγωγής για μια ολόκληρη εποχή.
Ο φορντισμός στηρίζεται στη μαζική παραγωγή αλλά και στην εντατική υποκίνηση για κατανάλωση βιομηχανικών προϊόντων, στην εξέλιξη των εργασιών σε γραμμές παραγωγής (assembly line), στην ορθολογική τμηματοποίηση των παραγωγικών βημάτων (τεϋλορισμός), στη συναινετική αντιμετώπιση των προβλημάτων από εργοδότες και εργαζόμενους, στην εξέλιξη των αμοιβών με βάση την αύξηση της παραγωγικότητας και του πληθωρισμού κ.ά.
Κυριότερο χαρακτηριστικό του φορντισμού έγινε η εργασία σε γραμμές παραγωγής, όπου κάθε εργαζόμενος βιδώνει μια συγκεκριμένη βίδα ή τοποθετεί ένα μικρό εξάρτημα ή εκτελεί 1-2 συγκολλήσεις στο ίδιο ακριβώς σημείο κάθε πλακέτας κλπ. Συγκεκριμένα, ο Φορντ εγκατέστησε μια μεταφορική ταινία και στην αρχή της τοποθέτησε το σκελετό ενός αυτοκινήτου. Η ταινία κυλούσε με κατάλληλη ταχύτητα και κάθε εργάτης εκτελούσε την προκαθορισμένη περιορισμένης εκτάσεως εργασία του. Όταν ολοκλήρωνε αυτή την εργασία, περπατώντας δίπλα στην κινούμενη ταινία, παρέδιδε τη θέση του στον επόμενο εργάτη και ο ίδιος γύριζε στο αρχικό σημείο για να ασχοληθεί με το επόμενο αυτοκίνητο. Στο τέρμα της ταινίας το αυτοκίνητο ήταν πλήρως συναρμολογημένο και, με την προσθήκη καυσίμου, έτοιμο να παραληφθεί από οδηγό για δοκιμαστική λειτουργία, μέχρι το σημείο αποθηκεύσεως.
Αυτή η μονότονη εργασία, η οποία μέχρι τον 21ο αιώνα εξελίχτηκε σε διάφορες μορφές και παραλλαγές, οδήγησε μεν στην ποσοτική και ποιοτική βελτίωση της παραγωγής, ταυτόχρονα όμως και σε αντιπαραθέσεις εργαζομένων και των συνδικάτων που τους εκπροσωπούσαν με την εργοδοτική πλευρά. Να σημειωθεί με την ευκαιρία ότι, ιδιαίτερα μετά το β' παγκόσμιο πόλεμο, τα εργατικά συνδικάτα ήταν ισχυρά στην Ευρώπη και στην Αμερική, οπότε τυχόν αντιρρήσεις τους δεν απορρίπτονταν ασυζητητί, όπως συνέβαινε στην εποχή του μεσοπολέμου.
Οι διοικήσεις των εταιριών ενδιαφέρονται για αύξηση της παραγωγής, ανεβάζοντας έστω και ανεπαίσθητα την ταχύτητα της μεταφορικής ταινίας, με την οποία μετακινούνται οι συσκευές από τον ένα εργαζόμενο στον άλλο. Οι εργαζόμενοι αντιδρούν άμεσα με καθυστερήσεις στην παραγωγή και, αθέλητα, με αύξηση των αστοχιών ή με προδιάθεση για ψυχοσωματικές ασθένειες κλπ. Αν και με την αποβιομηχάνιση σε ορισμένες χώρες δεν λειτουργούν πια γραμμές μαζικής παραγωγής προϊόντων, έχουν δημιουργηθεί σταδιακά αντίστοιχες «γραμμές» στον τομέα των υπηρεσιών, όπου δεκάδες ή και εκατοντάδες άτομα καλύπτουν απρόσωπα διάφορες ανάγκες τηλεφωνικής ενημέρωσης (πληροφορίες καταλόγων, τεχνική υποστήριξη, τηλεφωνική διαφήμιση κ.ο.κ.)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου