Πέρα από την κρίση του φιλελευθερισμού

Υπάρχει μια πληθώρα λόγων για τη λαϊκή αντίσταση στις αντιδραστικές δυνάμεις, αλλά η αριστερά πρέπει να ξεφύγει από την αμυντική της στάση

Του Στάνλεϋ Αρόνοβιτς Στις ΗΠΑ– και αυτό ισχύει για όλες τις προηγμένες βιομηχανικά κοινωνίες – το πρόβλημα του φιλελευθερισμού είναι ότι δεν υπήρξε καμιά σημαντική μεταρρύθμιση του υπάρχοντος οικονομικού συστήματος για δεκαετίες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, από τη μεγάλη περίοδο της μεταρρύθμισης την δεκαετία του 1930 με το New Deal, η τελευταία σημαντική μεταρρύθμιση ήταν η δημιουργία του συστήματος ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, το λεγόμενο Medicare, το 1966. Στο Ηνωμένο Βασίλειο και άλλες χώρες, η βασική περίοδος μεταρρύθμισης ήταν αυτή που ακολούθησε μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, με την εδραίωση του κράτους πρόνοιας.  Στις ΗΠΑ, το σύστημα Medicare ήταν η τελευταία σοβαρή παρέμβαση. Από τότε έχει να συμβεί κάποια σημαντική αλλαγή. Στην εκπαίδευση και στο περιβάλλον – τα οποία ήταν και τα δυο οι πρόσφατοι στόχοι της φιλελεύθερης μεταρρύθμισης – δεν έχει υπάρξει πρόοδος, ή υπάρχει υποχώρηση, μάλλον. Έτσι, λαμβάνοντας υπόψη τη σημερινή κατάσταση του παγκόσμιου καπιταλισμού, είναι προφανές ότι αυτό που ορίζω ως φιλελεύθερη μεταρρύθμιση – δηλαδή τη μεταρρύθμιση εντός του καπιταλιστικού συστήματος – έχει φτάσει σε αδιέξοδο.  Πράγματι, οι φιλελεύθεροι απαιτούν μια επιστροφή στην πολιτική του New Deal ή της Μεγάλης Κοινωνίας (Great Society): αν θα μπορούσαμε να περιορίσουμε τις στρατιωτικές δαπάνες στον προϋπολογισμό, λένε, ή αν είχαμε ένα προοδευτικό φορολογικό σύστημα, θα μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε μεγαλύτερη ισότητα και δικαιοσύνη στην κοινωνία και περισσότερη ευημερία για όλους. Το ζήτημα όμως δεν είναι η μια ή η άλλη πρόταση. Το πρόβλημα είναι ότι δεν έχουμε την πολιτική δύναμη, η οποία πιέζει για μια ριζική αλλαγή.  Για να υπάρξουν ποιοτικές εξελίξεις στα ήδη υπάρχοντα, ιδιαίτερα στον τομέα του περιβάλλοντος, αυτό θα απαιτούσε μια ριζοσπαστική αλλαγή στο οικονομικό σύστημα. Ακόμα και για την επίλυση του προβλήματος της ανεργίας, θα χρειαζόταν μείωση των ωρών και έντονη κυβερνητική παρέμβαση. Ο ιδιωτικός τομέας δεν πρόκειται ποτέ να το καταφέρει αυτό. Και για να υπάρξει μια τέτοια αλλαγή αυτή θα περιελάμβανε τον έλεγχο της Wall Street και άλλων περιχαρακωμένων οικονομικών συμφερόντων.   Δεν είμαι σίγουρος ότι υπάρχει κάποιος πρόθυμος να το κάνει αυτό. Οι φιλελεύθεροι λένε ότι πρέπει να πείσουμε τους ανθρώπους να ψηφίσουν και πρέπει να τους κάνουμε να ψηφίσουν καλούς ανθρώπους. Η ηθικολογία της πολιτικής στις ΗΠΑ δίνεται εδώ με έναν πολύ σαφή τρόπο και αυτό εξηγεί γιατί ο φιλελευθερισμός εμφανίζεται ως αντιπολίτευση. Στην πραγματικότητα, το ζήτημα δεν αφορά το αν η κυβέρνηση αποτελείται από καλούς ή κακούς ανθρώπους, είναι η δομική αλλαγή του ίδιου του οικονομικού και πολιτικού συστήματος που χρειαζόμαστε. Με την εξασθένιση των συνδικάτων στον ιδιωτικό τομέα και τη μάχη στο Ουισκόνσιν για την κίνηση να διαλυθούν τα συνδικάτα στο δημόσιο τομέα, είναι εμφανές πως βρισκόμαστε σε μια θέση υπεράσπισης των λίγων που μας έχουν απομείνει. Αλλά έτσι δεν πρόκειται να προχωρήσουμε: έχουμε δει την αποτυχία της προσέγγισης της παραχώρησης και στο παρελθόν. Δίνεις έδαφος στη δεξιά και αυτοί απλώς έρχονται πάλι κατά πάνω σου και απαιτούν περισσότερα.  Η μάχη στο Ουισκόνσιν για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις είναι ένα κλασικό παράδειγμα συμβολικής πολιτικής: δεν χρειάζεσαι νόμο, το ζήτημα του νόμου είναι δευτερεύον: όλα έχουν να κάνουν με τον συσχετισμό δύναμης. Στην ιστορία των εργατικών κινημάτων, όσα επιτεύχθηκαν ήταν εκτός πλαισίου νόμου. Στη δεκαετία του 1930, η πίεση για αλλαγή ήρθε από τις καθιστικές απεργίες και τις κινητοποιήσεις των εργαζομένων στη βιομηχανία το 1936 και 1937 και αυτοί δεν είχαν το νόμο με το μέρος τους. Ο νόμος στην πραγματικότητα δημιουργήθηκε μετά τα γεγονότα αυτά, για να ρυθμίσει τις τότε εργασιακές σχέσεις, να τις ελέγξει. Ωστόσο, η παλιά μορφή της ρύθμισης των εργασιακών σχέσεων καταρρέει, γιατί η δεξιά επιτίθεται με σφοδρότητα. Η δεξιά εμμένει στη δική της συμβολική πολιτική και αυτή τη στιγμή κερδίζει. Η αριστερά είναι προσκολλημένη στην αμυντική της θέση, όπου η επανάκτηση των συλλογικών δικαιωμάτων διαπραγμάτευσης είναι το ελάχιστο των απαιτήσεων – θα μπορούσαν κάλλιστα ακόμα και να τα χάσουν.  Αν πρόκειται να συμβεί κάτι θετικό τώρα, θα προκύψει επειδή οι άνθρωποι θα αισθανθούν ότι μπορούν να αναλάβουν τη διαχείριση του συστήματος. Το Ουισκόνσιν έχει δημιουργήσει μια κάποια δυναμική, η οποία κυματίζει προς τα έξω: μια επαναστατική διάθεση, ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους ανθρώπους για τους οποίους το Αμερικάνικο όνειρο δε σημαίνει τίποτα πια. Υπάρχει αρκετή ανησυχία και σε αυτό βρίσκεται η ελπίδα, στους νέους ανθρώπους που αναλαμβάνουν άμεση δράση.  Δεν βλέπω να προκύπτει κάτι θετικό από το Δημοκρατικό κόμμα ή το κόμμα των Πρασίνων. Η πρώτη απόπειρα μεταρρύθμισης του Δημοκρατικού κόμματος έγινε το 1890, ωστόσο δεν έχουν καταφέρει κάτι σημαντικό. Μέχρι τώρα, ο πιο μαχητικός, ο πιο σκληρός αγώνας γύρω από τις περικοπές στις δημόσιες υπηρεσίες δόθηκε στη Γαλλία. Όμως, μετά από αρκετές εβδομάδες κινητοποιήσεων, η κατάσταση έφτασε σε αδιέξοδο. Οι σοσιαλιστές και η αριστερά ήταν ακόμα σε αμυντική θέση. Κανένας δεν είχε όραμα. Κανείς δεν εξέφραζε μια νέα πρόταση για το τι σημαίνει «καλή ζωή».  Πρέπει να προσφέρουμε ένα όραμα αλλαγής ως εναλλακτική πρόταση απέναντι στον φιλελευθερισμό και την κρίση που διέρχεται. Δεν υπάρχει μια σημαντική πρόταση στο τραπέζι για την αντιμετώπιση της φτώχειας, για την αντιμετώπιση της έλλειψης υγειονομικής περίθαλψης για εκατομμύρια Αμερικάνους. Το κατώτατο όριο της φτώχειας είναι τα 22.000 δολάρια για μια τετραμελή οικογένεια στις ΗΠΑ. Αυτό το μέτρο δεν λειτουργεί ούτε στο Μισισιπή. Η κυβέρνηση δηλώνει ότι υπάρχουν 35 εκατομμύρια άνθρωποι που είναι φτωχοί στη χώρα. Εγώ εκτιμώ πως είναι διπλάσιοι. Υπάρχουν 70 εκατομμύρια άνθρωποι που τα βγάζουν πέρα με λιγότερο από 50.000 δολάρια όντας μέλη τετραμελών οικογενειών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η εισοδηματική ανισότητα είναι ανάμεσα στις υψηλότερες των αναπτυγμένων κρατών, ενώ η μεσαία και η εργατική τάξη είναι αυτές που σηκώνουν τα μεγαλύτερα φορολογικά βάρη.        Ο φιλελευθερισμός δεν διαθέτει πρόταση για την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων. Η στιγμή είναι κρίσιμη κι αυτό μας δίνει την ευκαιρία να προτάξουμε τη δομική αλλαγή του συστήματος ως τη μοναδική λύση που μπορεί να αντιμετωπίσει αυτά τα προβλήματα. Μετάφραση: Αιμιλία Κουκούμα Πηγή: Guardian