Ο Θαυμαστός καινούργιος κόσμος του Αλντους Χάξλεϊ πρωτοκυκλοφόρησε το 1932 και εξακολουθεί να είναι το διασημότερο έργο του συγγραφέα. Ογδόντα σχεδόν χρόνια μετά την έκδοσή του παραμένει το ένα από τα δύο κορυφαία δυστοπικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα. Το βιβλίο περιγράφει ένα παγκόσμιο κράτος όπου έχει επιτευχθεί η «ευτυχία» των μαζών με την εφαρμογή των επιστημονικών κατακτήσεων σε όλους τους τομείς της ζωής. Βασικά γνωρίσματα του παλαιού πολιτισμού, όπως η τέχνη, η λογοτεχνία και τα πνευματικά ιδεώδη, έχουν εξαφανισθεί. Η αναπαραγωγή του ανθρώπινου είδους δεν γίνεται με φυσικό τρόπο αλλά στα κρατικά εργαστήρια, με τη μέθοδο του κλωνισμού, και ανάλογα με την ποσότητα οξυγόνου που παρέχεται στα έμβρυα παράγονται πέντε τύποι ανθρώπων: οι Άλφα, οι Βήτα, οι Γάμμα, οι Δέλτα και οι Έψιλον. Δεδομένου λοιπόν ότι οι ικανότητες και η ευφυΐα προκαθορίζονται, ο καθένας κάνει τη δουλειά για την οποία είναι βιολογικά προορισμένος και έτσι οι αποτυχίες και οι διαψεύσεις ανήκουν στο παρελθόν.
Στο παρελθόν ανήκει ακόμη όχι μόνο η τέχνη αλλά και το θρησκευτικό αίσθημα. Το σεξ είναι ελεύθερο και μάλιστα η πολιτεία το προπαγανδίζει με το σύνθημα «οι πάντες ανήκουν στους πάντες», παρέχοντας επιπλέον και άλλες μορφές ηδονής: οι άνθρωποι παρακολουθούν κινηματογραφικές ταινίες που διεγείρουν τις αισθήσεις μέσω ηλεκτροδίων συνδεδεμένων στα καθίσματα. Οι πάντες παίρνουν ένα ναρκωτικό που αποκαλείται σόμα και τους δημιουργεί αισθήματα ηδονικής ευφορίας. Στην κοινωνία τούτη έχουν εξαλειφθεί οι αρρώστιες. Δεν υπάρχει πόνος, πείνα και δυστυχία. Άρχων αυτού του παγκόσμιου κράτους των νέων ηλιθίων είναι κάποιος Μουσταφά Μοντ. Ο δεύτερος κεντρικός ήρωας, όμως, ο Άγριος, ένα κατάλοιπο του σαιξπηρικού κόσμου, δεν αντέχει την κοινωνία των αυτομάτων και στο τέλος αυτοκτονεί. Το ανατριχιαστικό συμπέρασμα που προκύπτει από το βιβλίο του Χάξλεϊ, ενός πεσιμιστή και είρωνα συγγραφέα - εκ των κορυφαίων σατιρικών της δυτικής λογοτεχνίας - είναι πως τα προβλήματα της κοινωνίας βεβαίως και μπορούν να επιλυθούν μια για πάντα, αλλά αυτό συνεπάγεται ότι θα αφαιρεθούν από τον άνθρωπο όλα τα γνωρίσματα που τον κάνουν να ξεχωρίζει από τα ζώα. Έτσι, αφού στη ρίζα της τέχνης βρίσκεται η δυστυχία, η κοινωνία των ευτυχισμένων αυτομάτων εξαφανίζει την τέχνη.
Ασφαλώς μέσα στον «θαυμαστό καινούργιο κόσμο» περιφέρεται το φάντασμα του Δαρβίνου. Μετά τα πειράματα ευγονικής που ακολούθησαν, τις εξελίξεις στον τομέα της γενετικής μηχανικής και τις πρόσφατες έρευνες στο DNA, το μυθιστόρημα αυτό συνιστά την πλέον αδυσώπητη κριτική της επιστήμης και των εφαρμογών της. Μείζονα ζητήματα που απασχολούν σήμερα την παγκόσμια κοινωνία, όπως λ.χ. ο υπερπληθυσμός ή η προστασία των οικοσυστημάτων, τέθηκαν προδρομικά και με ακρίβεια από τον Χάξλεϊ τη σκληρή δεκαετία του '30, κατά την οποία εν τούτοις η ελπίδα δεν είχε χαθεί. Στη μελλοντική ισοπεδωτική κοινωνία του Χάξλεϊ απουσιάζει παντελώς η ηθική παρέμβαση και τούτη ήταν μια δραστική παρέμβαση στο παγκόσμιο μυθιστόρημα. Το πρόπλασμα της δυστοπίας του ο Χάξλεϊ το είδε κατά τη δεκαετία του '20 στις ΗΠΑ, ένιωσε απέχθεια για το μέλλον που εγκυμονούσε, και έτσι μας το περιέγραψε με βαθύτατο αίσθημα απελπισίας και εξοντωτικό σαρκασμό. Ο Θαυμαστός καινούργιος κόσμος είναι ένα μανιχαϊκό βιβλίο, αφού πουθενά δεν αφήνεται έστω και η υποψία ότι μπορεί να γεφυρωθεί το τεράστιο χάσμα ανάμεσα στην κοινωνία του παγκόσμιου κυβερνήτη Μουσταφά Μοντ και στον κόσμο του Αγρίου. Το ανησυχητικό, για πολλούς, είναι ότι η σημερινή Δύση αρχίζει να μοιάζει όλο και περισσότερο με τη χαξλεϊκή δυστοπία.
*****
Έχουν περάσει πάνω από 60 χρόνια αφότου κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα του Τζορτζ Οργουελ 1984. Σε αντίθεση με τα έργα επιστημονικής φαντασίας που γερνούν σχετικά γρήγορα, το βιβλίο του Οργουελ εξακολουθεί να λειτουργεί σαν προειδοποίηση για τον κόσμο που ζούμε και για εκείνον που έρχεται. Πολιτικό μανιφέστο κατά του ολοκληρωτισμού, ελεγεία της χαμένης ελευθερίας, αλληγορία των πολιτικών μύθων του Ψυχρού Πολέμου, όπως και αν το ονομάσει κανείς, παραμένει έργο αιχμής.
Με το 1984 ο Οργουελ εισήγαγε στην αγγλική γλώσσα και από εκεί σε όλον τον κόσμο όρους που αποτελούν πλέον λέξεις-κλειδιά της καθημερινής επικοινωνίας: newspeek, doublethink, Thought Police, Big Brother. Οι δύο πρώτες είναι χαρακτηριστικές της πολιτικής ψευδολογίας των ημερών (άλλα λέμε και άλλα εννοούμε, άρα άλλα θα πράξουμε). Αστυνομία της Σκέψης δεν έχει ακόμη δημιουργηθεί, αλλά όπως πάνε τα πράγματα κανένας δεν μπορεί να είναι σίγουρος. Όσο για τον Big Brother, αυτός πλέον βρίσκεται μέσα σε κάθε σπίτι.
Ακολουθώντας το παράδειγμα του Τζόναθαν Σουίφτ ο Οργουελ δεν διαλύει μόνο έναν πολιτικό μύθο, τον σοβιετικό εν προκειμένω, αφού στο βιβλίο του όλα τα ελέγχει το Κόμμα και ο Μεγάλος Αδελφός είναι ο Στάλιν του μέλλοντος· προειδοποιεί επιπλέον για το κοντινό αύριο, όπου οι μορφές καταστολής θα επιβληθούν μέσω της τεχνολογίας. Ο ήρωας του, ένας συνηθισμένος άνθρωπος ονόματι Γουίνστον Σμιθ, αποφασίζει να αντιδράσει. Δεν μπορεί να δεχθεί μια κοινωνία που το διαστροφικό της τρίπτυχο συντίθεται από τα συνθήματα: «Ο πόλεμος είναι ειρήνη», «Η ελευθερία είναι σκλαβιά», «Η άγνοια είναι δύναμη».
Παρά το γεγονός ότι παντού υπάρχει αναρτημένη η επιγραφή «Ο Μεγάλος Αδελφός σε παρακολουθεί», ο Σμιθ βρίσκει τον τρόπο να ξεγελάσει για μικρό διάστημα το σύστημα ελέγχου και παρακολούθησης, ακόμη και να ζήσει τον έρωτα. Δεν ξέρει και δεν θα μάθει ποτέ αν ο Μεγάλος Αδελφός υπάρχει ή αν είναι απλώς η εικόνα η οποία παρακολουθεί τους πολίτες μέσα από τις τηλεοπτικές οθόνες που βρίσκονται παντού. Όταν ο Σμιθ συλλαμβάνεται, ρωτάει την ώρα που τον ανακρίνουν: «Υπάρχει ο Μεγάλος Αδελφός;». «Φυσικά και υπάρχει. Το Κόμμα υπάρχει. Ο Μεγάλος Αδελφός είναι η ενσάρκωση του Κόμματος» απαντά ο ανακριτής του. «Υπάρχει όπως υπάρχω εγώ;» ξαναρωτά ο Σμιθ, για να κατακεραυνωθεί από τον ανακριτή: «Εσύ δεν υπάρχεις».
Το έτος 1984 αναπτύχθηκε ένας τεράστιος διάλογος σχετικά με το ποια από όσα προέβλεψε ο Οργουελ στο μυθιστόρημά του έγιναν πραγματικότητα και ποια όχι. Κάποιοι μάλιστα ισχυρίστηκαν ότι το σοβιετικό πείραμα υπήρξε η αφορμή και πως αυτό που ενέπνευσε τον συγγραφέα ήταν στην πραγματικότητα το επερχόμενο τέλος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Σε τελική ανάλυση, μικρή σημασία έχει. Εκείνο που καθιστά ανατριχιαστικά προφητικό το 1984 είναι η διαπίστωση ότι σήμερα όχι μόνο ο Μεγάλος Αδελφός βρίσκεται παντού, αλλά και ότι δεν είναι λίγοι όσοι συνεπαίρνονται από τη «χαρά» της σκλαβιάς. Χιλιάδες άνθρωποι στη Δύση θα το θεωρούσαν μεγάλη τύχη να τους κλείσουν στο σπίτι του Μεγάλου Αδελφού. Περνώντας από την ανάκριση, που είναι η καθεστωτική μορφή της πλύσης εγκεφάλου, ο ήρωας του Οργουελ καταλήγει στο τέλος με δάκρυα χαράς στα μάτια να «συνειδητοποιήσει» ότι ανέκαθεν αγαπούσε τον Μεγάλο Αδελφό. Τώρα όμως έχουμε προχωρήσει ένα βήμα πιο πέρα. Ο Μεγάλος Αδελφός δε χρειάζεται καν να προβάλλει την εικόνα του στην οθόνη. Τον έχει αντικαταστήσει η κάμερα, το βιομηχανικό «ξόανο» που έχει πάρει το όνομά του. Η ελευθερία εκχωρείται πλέον «ελεύθερα».
*****
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου