Του Στέργιου Μήτα
Πληθαίνουν τελευταία τα δι’ αρθρογραφίας μαθήματα σαβουάρ βιβρ στην αριστερά. Διεξάγει, λένε, συχνά φιλότιμους αγώνες, αλλά εκτίθεται με τους ίδιους της τους ακατέργαστους χειρισμούς. Διαδηλώστε, καταλήγουν, αγωνιστείτε, αλλά με τακτ. Δύσκολα αποφεύγει κανείς να διαβάσει στη σύσταση αυτή την ανάστροφη όψη της φράσης που αποδίδεται στο Θεοδωράκη [1]: «βασανίστε με, αλλά στον πληθυντικό». Είναι, λοιπόν, καλή η στιγμή. Ας αφηγηθούμε ανάποδα την ιστορία του σαβουάρ βιβρ. Και ίσως αποβεί διδακτική.
Το πρώτο savoir-vivre γράφτηκε το 1671 από τον Αντουάν ντε Κουρτέν («Νέος οδηγός του πολιτισμού που χρησιμοποιείται στη Γαλλία μεταξύ των τιμίων ανθρώπων»). Προϋπήρχε, ήδη, η αντιδιαστολή της κόσμιας συμπεριφοράς που απέδιδε ο όρος
civilitas προς τη συμπεριφορά που υπονοούσε η
rusticitas (πρακτικές «αγροίκων»: κυριολεκτικά και μεταφορικά). Ο ανωτέρω πρώτος, γαλλικός «κώδικας της ευπρέπειας» φιλοξενούσε, ανάμεσα σε συμβουλές πρακτικές για το πώς γράφουμε ένα γράμμα ή μπαίνουμε στην άμαξα, και προτροπές για το πώς συμπεριφέρεται ένας ανώτερος σ’ έναν κατώτερο. Ας κρατηθεί αυτό και ας διαβασθεί διττά. Ο κανόνας της ευπρέπειας δεν είναι κάτι που απλά αφορά στην ανώτερη τάξη, αλλά προϋποθέτει τον ίδιο το διαχωρισμό σε τάξεις. Όπως θα έλεγε και ο Ντεριντά: «δεν διακρίνει, εισάγει διακρίσεις».
Μιλώντας για έναν κανόνα ευπρέπειας, δεν είναι τυχαία η αναφορά σε «κανόνα» και όχι «αρχή». Κανόνας, γενικά, αποκαλείται ένας γνώμονας συμπεριφοράς. Η αρχή είναι κάτι το διαφορετικό: ενέχει, από την ίδια της την έννοια, ένα γνώμονα που είναι γενικεύσιμος. Ας υποθέσουμε, τώρα, ότι ο λεγόμενος κανόνας της ευπρέπειας (θα έπρεπε να) έχει ως φέρουσα αρχή την αξιοπρέπεια του κάθε ανθρώπου. Όμως, όποιος ενστερνίζεται τους κανόνες της
civilitas, ήδη ενστερνίζεται και τους διαχωρισμούς που αυτή προϋποθέτει και άρα ναρκοθετεί την αρχή. Να φερόμαστε στον κατώτερό μας με ευπρεπείς κανόνες, αλλά προϋποθέτοντάς τον ως κατώτερο. Να βασανίζουμε, αλλά στον πληθυντικό.
Ο μόνος τρόπος να καθολικευθεί ένας κανόνας της ευπρέπειας, άξιος του ονόματός της, είναι στη βάση της αρχής της ίσης αξιοπρέπειας όλων των ανθρώπων. Οι κυρίαρχες τάξεις δεν θα μπορούσαν, το δίχως άλλο, να ενστερνιστούν την ισότιμη αντιμετώπιση όλων, εάν δεν θέλουν, εν πάση περιπτώσει, να πριονίσουν την ίδια τους την ιδιότητα ως κυρίαρχες. Ετούτο, όμως, δεν υποδηλώνει παρά ότι η καθολική εφαρμογή του κανόνα της ευπρέπειας (στο φως, ας μην ξεχνάμε, της αρχής της ίσης αξιοπρέπειας) προϋποθέτει ριζικά την υπέρβαση των ανισωτικών κοινωνικών σχέσεων. Κάτι παρεμφερές με αυτό που εννοούσε και ο Μαρξ όταν μιλούσε για την «καθολικότητα του προλεταριάτου». Έτσι είναι: η εργαζόμενη τάξη μπορεί να μην είναι η πολιτισμένη τάξη της civilitas, αλλά είναι η καθολική τάξη της humanitas.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου